تفاوت بزرگراه و آزادراه ( آزمون آیین نامه )

تمامی افرادی که تمایل به دریافت گواهینامه رانندگی دارند، باید ابتدا آگاهی خود را به مسائل تئوری رانندگی نشان دهند. این مسائل تئوری را آیین نامه رانندگی می‌گویند و در آن، تمامی تعاریف مربوط به رانندگی، علائم جاده‌ها و حتی نوع جاده‌ها تعیین شده‌اند. همانطور که می‌دانید آزادراه‌ها و بزرگراه‌ها از جمله مسیرهای اصلی در بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشور ما ایران هستند. این دو مسیر جاده‌ای با یکدیگر تفاوت دارند و هر فردی که قصد رانندگی در این جاده‌ها یا قصد شرکت در آزمون آیین نامه را دارد، باید به تفاوت آنها واقف باشد. در این مقاله قصد داریم شما را با تفاوت بزرگراه و آزادراه آشنا کرده و به بررسی مهمترین سوالات آیین نامه درباره این دو جاده بپردازیم.

آشنایی با تعاریف بزرگراه و آزادراه

قبل از اینکه به بررسی تفاوت بزرگراه و آزادراه در قوانین رانندگی ایران بپردازیم، ابتدا بهتر است مفاهیم و تعاریف هر یک را به طور جداگانه بیان کنیم.

در آیین نامه رانندگی ایران، آزادراه را مسیری تعریف کرده‌اند که حداقل سه خط اتومبیل رو در مسیرهای رفت و برگشت داشته باشد. هر یک از مسیرهای رفت و برگشت در آزادراه باید یک شانه به عرض حداقلی ۳ متر برای هر طرف داشته باشند. در ضمن، هر یک از مسیرهای رفت و برگشت در یک آزادراه، باید محصور بوده و در تمام طول مسیر از هم مجزا شده باشند.

در صورتی هم که نیاز به دور زدن و برگشت از مسیر اصلی وجود داشته باشد، این کار باید از طریق مسیرهای فرعی صورت بگیرد. این مسیرها باید به صورت تونل‌های زیرگذر یا پل‌های هوایی بوده و از زیر و بالای آزادراه عبور کرده باشند. در یک آزادراه استاندارد، هیچ تقاطعی وجود ندارد و این دو مسیر در میانه راه همدیگر را قطع میکنند.

در طرف مقابل بزرگراه را داریم. بزرگراه‌ها همانند آزادراه‌ها مسیرهایی هستند که در هر طرف حداقل دو خط عبوری برای تردد خودروها دارند. در یک بزرگراه استاندارد، باید مسیرهای رفت و برگشت به وسیله موانع فیزیکی از یکدیگر جدا شوند. این موانع ممکن است به صورت فلزی، بتنی یا سنگی باشند. حتی ممکن است که مسیرهای رفت و برگشت در برخی قسمت‌ها، از یکدیگر فاصله گرفته و هیچگونه ارتباطی با یکدیگر نداشته باشند. برای ارتباط بین مسیرهای رفت و برگشت در بزرگراه‌ها، می‌توان از تقاطع‌های هم سطح و غیر هم سطح استفاده کرد.  

این تقاطع ها، همانند آزادراه‌ها می‌توانند به صورت زیرگذر و یا روگذر باشند. با این حال، وجود زیرگذرها در بیشتر مناطق کشور مرسوم‌تر است. در ضمن روش دیگری که برای ارتباط بین مسیرهای رفت و برگشت بزرگراه ها می‌توان انتظار داشت، تقاطع‌های همسطح است. یک بزرگراه می‌تواند تعداد محدودی تقاطع‌ همسطح داشته باشد که این تقاطع‌ها به کمک موانع فیزیکی از جمله گاردریل‌ها و موانع بتنی محصور می‌شوند.

تفاوت بزرگراه و آزادراه در چیست؟

با وجود اینکه بزرگراه و آزادراه به دلیل ابعاد بزرگتر و تردد آسان‌تر برای تسهیل حمل و نقل ساخته شده‌اند، این دو تفاوت‌هایی را با یکدیگر دارند. از جمله تفاوت بزرگراه و آزادراه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

ابعاد مسیر و تعداد لاین‌ها

یکی از موارد تفاوت بزرگراه و آزادراه در نوع ساختار جاده و تعداد لاین‌های آن است. یک بزرگراه به گونه‌ای ساخته می‌شود که به نوعی یک مسیر بزرگ به دو نیم تقسیم شده و مسیرهای رفت و برگشت از یکدیگر تفکیک می‌شوند. در حالی که در ساخت آزادراه‌ها معمولاً مسیرهای رفت و برگشت به صورت جدا از یکدیگر ساخته شده و ممکن است که هیچگونه ارتباطی با یکدیگر نداشته باشند.

البته ممکن است که در برخی از جاده‌های ایران چنین موردی نقض شده باشد. به گونه‌ای که بزرگراه‌هایی را داریم که مسیرهای رفت و برگشت کاملا جدا از یکدیگر احداث شده‌اند. همچنین آزادراه‌هایی را داریم که مسیرهای رفت و برگشت به دلیل نبود فضای بیشتر در محیط اطراف، کاملاً در مجاورت یکدیگر عبور می‌کنند. در هر صورت نباید هیچگونه ارتباطی بین مسیرهای رفع و برگشت یک آزادراه وجود داشته باشد.

نوع تقاطع‌ها

یکی دیگر از اصلی‌ترین موارد تفاوت بزرگراه و آزادراه، در نوع تقاطع موجود در این مسیرها است. شما هیچ آزادراهی را نخواهید یافت که دارای تقاطع هم سطح باشند. برگشت از مسیر و حرکت در خلاف جهت در یک آزادراه، تنها از طریق تقاطع‌های غیر همسطح صورت می‌گیرد. به گونه‌ای که در یک آزادراه از مسیرهای زیرگذر یا روگذر برای دور زدن استفاده می‌شود. در طرف مقابل در بزرگراه‌ها، چنین محدودیتی وجود نداشته و امکان استفاده از دور برگردان نیز وجود دارد. بدین صورت که در یک بزرگراه ممکن است زیرگذر، پل هوایی و هم دور برگردان را در قسمت‌های مختلفی از مسیر داشته باشیم.

تفاوت دیگری که بین آزادراه و بزرگراه وجود دارد، در تعداد تقاطع‌های موجود در طول مسیر است. در طول مسیر یک آزادراه، تقاطع‌های بسیار کمتری را نسبت به بزرگراه‌ها مشاهده خواهید کرد. بدین ترتیب در صورت رد کردن یک تقاطع، باید مسیر طولانی‌تری را در جهت رسیدن به تقاطع بعدی حرکت کنید. این در حالی است که در یک بزرگراه ممکن است در فواصل کمتر از هر ۵ کیلومتر، تقاطع داشته باشیم. به خصوص در اطراف شهرها و روستاها که تعداد تقاطع‌ها بسیار بیشتر شده یا به عبارت دیگر، فاصله بین تقاطع‌ها کمتر می‌شود.

برای قبولی در ” آزمون آیین نامه “ حتما این صفحه را مطالعه کنید.

وجود عوارض در آزادراه

از دیگر موارد تفاوت بزرگراه و آزادراه که در سوالات آیین نامه نیز همواره مطرح می‌شود، وجود عوارض در آزادراه است. در صورتی که تمایل به سفر در مسیر یک آزادراه داشته باشید، باید عوارض سفر در آزادراه را پرداخت کنید. این عوارض معمولا به صورت نقدی و یا الکترونیکی دریافت می‌شوند. در صورت پرداخت الکترونیکی، دیگر نیازی به توقف در محل عوارض وجود نداشته و می‌توان بدون توقف مسیر را ادامه داد. این در حالی است که هیچگونه عوارضی برای عبور و مرور در بزرگراه‌ها دریافت نمی‌شود و تردد برای همگان آزاد است.

البته این نکته را نیز باید در نظر داشته باشید؛ در صورتی که تمایلی به پرداخت عوارض تردد در آزادراه را ندارید، می‌توانید از مسیرهای فرعی و کوچکتر که به موازات آزادراه وجود دارند، تردد کنید. با این حال معمولا این مسیرها کوچکتر بوده و تردد در آنها با ترافیک بیشتری همراه است.

تفاوت بزرگراه و آزادراه از نظر حداکثر سرعت مجاز در جاده های شهری

نکته دیگری که باید در نظر بگیرید، این است که از نظر الزامات سرعت بین بزرگراه و آزادراه، تفاوت‌هایی وجود دارد. این قوانین بدین صورت هستند که در یک آزادراه احداث شده در مناطق شهری، باید حداقل سرعت ۷۰ کیلومتر و حداکثر سرعت ۱۲۵ کیلومتر بر ساعت را رعایت کنید. این الزامات برای خودروهای سواری بوده و خودروهای سنگین باید با سرعت کمتری در این جاده‌ها تردد کنند. حداکثر سرعت برای بزرگراه‌های احداث شده در مناطق شهری نیز ۱۱۰ کیلومتر بر ساعت خواهد بود.

تفاوت بزرگراه و آزادراه از نظر حداکثر سرعت مجاز در جاده های بین شهری

• در جاده‌های بین شهری حداکثر سرعت مجاز انواع سواری و وانت بارها در آزادراه‌ها، ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت است. در این جاده‌ها خودروهای سنگین‌تر مانند اتوبوس، مینی بوس، کامیون، کامیونت و تریلی باید با حداکثر سرعت ۱۱۰ کیلومتر بر ساعت تردد داشته باشند. همچنین خودروهای سنگین اشاره شده در این بخش هیچگاه حق ندارند تا از خط سوم یا همان خط سرعت در آزادراه‌ها تردد کنند. در ضمن، هیچ خودرو نقلیه‌ای حق ندارد که با سرعت کمتر از ۷۰ کیلومتر بر ساعت، در یک آزادراه حرکت کند. همچنین تردد با سرعت ۷۰ کیلومتر بر ساعت، تنها مختص به لاین سمت راست یا همان کندرو است که در کنار شانه جاده قرار دارد.
• در صورتی که در یک مسیر آزادراهی ۳ یا ۴ لاین متفاوت وجود داشته باشد، سرعت مجاز در هر یک از این لاین‌ها با توجه به وضعیت مسیر، تعیین می‌شود. به طور مثال ممکن است که در لاین سرعت، حداکثر ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت سرعت داشته باشید. در این حین لاین کناری ۱۱۰ کیلومتر بر ساعت و لاین نزدیک به شانه سمت راست جاده ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت باشد.
• الزامات تردد در بزرگراه‌های بین شهری بدین صورت است که خودروهای سواری و وانت بارها به حرکت با حداکثر سرعت ۱۱۰ کیلومتر بر ساعت مجاز هستند. این در حالی است که خودروهای سنگین باربری و مسافربری، به تردد با حداکثر سرعت ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت در این بزرگراه‌ها مجاز هستند.
• قابل توجه است که حداکثر سرعت مجاز برای تردد در جاده‌های اصلی غیر از بزرگراه‌ها و آزادراه‌ها، در روز، ۹۵ کیلومتر بر ساعت و در شب، ۸۵ کیلومتر بر ساعت است. همچنین برای تردد در جاده‌های فرعی، در روز به حداکثر سرعت ۸۵ کیلومتر بر ساعت و در شب، ۷۵ کیلومتر بر ساعت مجاز خواهید بود.

علائم راهنمایی و رانندگی

یکی دیگر از موارد تفاوت بزرگراه و آزادراه در رنگ آمیزی علائم جاده است. بدین صورت که تمامی تابلوهای جاده در یک بزرگراه، به رنگ سبز رنگ آمیزی می‌شوند. این در حالی است که در یک آزادراه تابلوهای موجود به رنگ آبی خواهند بود. البته تابلوهای هشدار و خطر همواره در هر جاده‌ای، به رنگ قرمز است.

وجود یا عدم وجود جاده‌های جایگزین

وجود یا عدم وجود جاده‌های جایگزین، از دیگر موارد تفاوت بزرگراه و آزادراه است. همانطور که پیشتر نیز اشاره کردیم، همواره به موازات یک آزادراه، مسیرهای جایگزین نیز وجود دارند. در حالی که برای یک بزرگراه معمولاً مسیر جایگزینی احداث نمی‌شود.

وجود یا عدم وجود دور برگردان

از دیگر موارد تفاوت بزرگراه و آزادراه، در عدم وجود دور برگردان در آزادراه است. در حالی که در یک بزرگراه شما ممکن است چندین دور برگردان را در طول مسیر مشاهده کنید.

شانه خطر در آزادراه

از دیگر موارد تفاوت بزرگراه و آزادراه، در وجود الزاماتی خاص برای شانه کناری جاده است. در تمام طول یک آزادراه باید یک شانه آسفالت به عرض حداقل ۳ متر وجود داشته باشد. این در حالی است که چنین الزاماتی برای یک بزرگراه وجود ندارد. ممکن است این شانه آسفالت شده با عرضی کمتر باشد و ادامه شانه جاده به صورت خاکی باشد.

محدودیت‌های عبور و مرور برای وسایل نقلیه مختلف

از دیگر موارد تفاوت بزرگراه و آزادراه، می‌توان به محدودیت‌های عبور و مرور وسایل نقلیه مختلف اشاره کرد. یک دوچرخه سوار، عابر پیاده و یا یک موتور سوار اجازه ورود به محوطه آزادراه و تردد در آن را ندارد. در طرف مقابل چنین محدودیت‌هایی برای بزرگراه‌ها و سایر جاده‌ها وجود نداشته و یا حساسیت کمتری برای رعایت آنها مشاهده می شود.

آشنایی با آزادراه های موجود در کشور

حال که با تفاوت بزرگراه و آزادراه در قوانین راهنمایی و رانندگی برای موفقیت در پاسخدهی به سوالات آیین نامه آشنا شدیم، می‌خواهیم شما را با آزادراه‌های کشور آشنا کنیم. کشور ما در حال حاضر، بیش از ۲۸۰۰ کیلومتر آزادراه دارد. در برنامه کلی توسعه راه‌های کشور، قرار است تا این آزادراه‌ها به صورت سراسری در کل کشور اعمال شوند. در حال حاضر برخی از خطوط به طور کامل فعال سازی شده‌اند و بقیه مسیرها همچنان در دست احداث و یا تخصیص بودجه هستند. این آزادراه‌ها همانند سایر کشورها، دارای کدهای خاص هستند که با این نام‌ها نیز آنها را می‌شناسند. اسامی آزادراه‌های کشور به شرح زیر هستند:

• آزادراه شماره 1 ایران. این آزادراه در مسیر قزوین به رشت بوده و از جمله معدود آزاد راه‌هایی است که به طور کامل فعال شده است.
• آزادراه ۲ ایران. این مسیر، به عنوان یکی از بلندترین خطوط آزادراهی کشور شناخته میشود که از مشهد شروع شده و تا مرز بازرگان ادامه خواهد یافت. این آزادراه در بخش‌هایی همچون کنارگذر شمالی مشهد تا باغچه، از گرمسار به قم، چرمشهر به آبیک، تهران به کرج و از کرج تا قزوین، زنجان و تبریز به مرحله بهره‌برداری رسیده است. الباقی مسیر یا در دست ساخت هستند و یا در دست مطالعه و دریافت بودجه، قرار دارند.
• آزادراه ۳ ایران. آزادراه ۳ ایران، در مسیر تهران به شمال قرار دارد و یکی از جدیدترین مسیرهای آزادراهی در کشور به شمار می‌آید. این آزادراه در قطعات 1 و ۴ به طور کامل فعال شده و یکی از باندهای آن هم در قطعه ۲ به بهره‌برداری رسیده است.
• آزادراه ۵ ایران. این مسیر آزادراهی، از تهران آغاز و به اهواز تا بندر امام خمینی کشیده خواهد شد. بخش‌هایی از این مسیر که فعال شده‌اند، از تهران، ساوه و سلفچگان می‌گذرد. همچنین بخش‌هایی از خرم آباد تا اندیمشک و اهواز تا بندر امام خمینی احداث شده و خط آنها در حال استفاده عمومی هستند.
• آزادراه ۶ ایران. آزادراه ۶ ایران، از مسیر ساوه به همدان فعال بوده و از همدان تا کرمانشاه و از کرمانشاه به خسروی نیز در دست احداث است.
• آزادراه ۷ ایران. این آزادراه که از تهران آغاز شده و به بندرعباس و بندر شهید رجایی ختم می‌شود، یکی دیگر از خطوط آزادراهی ایران است. این آزادراه در مسیر تهران به قم و از قم تا اصفهان در حال بهره‌برداری است. مسیرهای اصفهان تا بوشهر نیز در دست ساخت یا مطالعه هستند.
• آزادراه ۹ ایران. این آزادراه در مسیر اصفهان به شاهین شهر قرار دارد و کاملاً فعال و در حال استفاده عمومی است.
• آزادراه ۱۶ ایران. این آزادراه در مسیر تبریز به ارومیه قرار دارد و نیمی از مسیر فعال شده است.
• آزادراه ۵۱ ایران. این آزادراه در مسیر اصفهان به زرین شهر بوده و در حال حاضر کاملاً فعال شده است.

به جز موارد فوق که بخش‌ها یا تمامی مسیر آزادراهی به بهره‌برداری رسیده‌اند، ۴۶ مسیر آزادراهی دیگر نیز وجود دارند که در دست احداث یا در حال مطالعه هستند.

عوارض هر آزادراه چقدر است؟

همانطور که پیشتر نیز اشاره کردیم، برای تردد در آزادراه‌های کشور، باید مبالغی را به عنوان عوارض جاده ای پرداخت کنیم. این عوارض بسته به سن آزادراه و مسافتی که در این آزادراه پیموده می‌شوند، متغیر خواهند بود. به طور مثال آزادراه تهران شمال به دلیل نوساز بودن، یکی از بیشترین عوارض‌ها را در سطح آزادراه‌های کشور دریافت می‌کند. در حال حاضر آزادراه‌هایی را داریم که عوارض آنها ۲۰ هزار تومان است و آزادراه تهران شمال را داریم که بیش از ۱۰۰ هزار تومان را برای این مسیر دریافت می‌کنند.

سخن پایانی

در این مقاله جامع، شما را تفاوت بزرگراه و آزادراه از منظرهای مختلف آشنا کردیم. سوالات مربوط به الزامات رانندگی در بزرگراه و آزادراه همواره در بین سوالات آیین نامه، وجود داشته و تسلط به آنها ضروری است. برای افزایش تسلط هم می‌توانید به مطالعه کتاب آیین نامه پرداخته و در آزمون‌های آزمایشی تئوری رانندگی شرکت کنید.