مفاهیم اصولی تعویض دنده‌ها یک اقدام قابل‌کنترل است که هرکسی قادر به انجام آن خواهد بود. برای رانندگی با اتومبیل دنده‌ای، بایستی با نحوه استفاده از پدال کلاچ، دنده، روشن کردن و خاموش کردن ماشین و تعویض دنده‌ها در سرعت‌های مختلف آشنا شوید.
نکته مهم : دور موتورهای گفته شده در این مقاله برای ماشین های پرقدرت و عموما ماشین های خارجی هست ، برای ماشین های ایرانی ( به دلیل دست کاری خودروسازان ) تعویض دنده روی دور موتور 3000 الی 3200 پیشنهاد میشود . البته دور موتور برای تعویض دنده در ماشین های مختلف فرق دارد و دور موتور گفته شده میتواند تغییر کند.
آموختن مفاهیم پایه‌ای
در یک خیابان صاف، درحالیکه ماشین خاموش است، شروع کنید. خصوصاً اگر اولین بار است که با یک اتومبیل دنده‌ای می‌خواهید رانندگی کنید، این کار را آهسته و اصولی انجام دهید. به‌محض نشستن بر روی صندلی کمربند خود را ببندید. زمانی که در حال آموزش دیدن هستید، بهتر است پنجره‌ها را پایین بکشید. این کار باعث میشود شما صدای گاز خوردن موتور را بشنوید و به‌درستی دنده‌ها را تعویض کنید.
- اولین پدال از سمت چپ کلاچ (clutch) بوده، دومی در وسط ترمز (brake) و سومی در سمت راست پدال گاز (accelerator ) است (از سمت چپ به راست این‌گونه به خاطر بسپارید C-B-A). ترتیب این پدال‌ها، برای تمامی وسایل نقلیه (راننده در سمت چپ قرار گیرد یا سمت راست)، یکسان است.
با کارایی پدال کلاچ آشنا شوید. قبل از اینکه پای خود را بر روی این پدال ناآشنایی که در سمت چپ قرار دارد فشار دهید، کمی وقت صرف کنید تا با اصول عملکرد آن آشنا شوید.
- کلاچ، موتور را از چرخ ها جدا می‌کند. زمانی که یکی یا هردوی آن‌ها در حال چرخیدن هستند، کلاچ این امکان را به شما می‌دهد تا بدون خرد شدن دنده‌ها، بتوانید آن‌ها را تعویض کنید.
- قبل از تعویض دنده (چه دنده را بالا ببرید و چه پایین)، پدال کلاچ را بایستی تا آخر فشار دهید.
صندلی خود را طوری تنظیم کنید تا بتوانید تسلط کافی بر دامنه حرکت پدال کلاچ داشته باشید. صندلی خود را تا حدی جلو ببرید که بتوانید پدال کلاچ (پدال سمت چپ که در کنار پدال ترمز قرار دارد) را با پای چپ خود تا آخر فشار دهید.
پدال کلاچ را به سمت کف ماشین فشار داده و آن را در آن حالت نگه‌دارید. در این زمان به‌خوبی با تفاوت پدال کلاچ با پدال ترمز و گاز آشنا خواهید شد. همچنین، فرصت خوبی است تا آزاد کردن آهسته و پیوسته پدال کلاچ را بیاموزید.
- اگر تابه‌حال فقط با اتومبیل‌های دنده‌اتوماتیک رانندگی کرده‌اید، ممکن است برایتان ناخوشایند باشد که با پای چپ خود پدال را فشار دهید. باکمی تمرین، خواهید آموخت که چگونه از هر دو پای خود به‌درستی استفاده کنید.
دنده را در حالت خلاص قرار دهید. در حالت خلاص، دسته‌دنده در مرکز قرارگرفته و به‌راحتی می‌توان آن را به طرفین حرکت داد. در شرایط زیر، اتومبیل شما در حالت خلاص قرار می‌گیرد:
- دسته‌دنده در حالت خلاص قرارگرفته است
- پدال کلاچ تا آخر فشار داده‌شده است
- هرگز بدون گرفتن پدال کلاچ، دنده‌ها را عوض نکنید، زیرا به‌راحتی انجام نخواهد شد.
پس از اطمینان از اینکه دنده‌خلاص است، ماشین را روشن کنید. قبل از استارت زدن مطمئن باشید که ترمزدستی را کشیده‌اید، خصوصاً اگر مبتدی هستید.
- برخی از اتومبیل‌ها، زمانی که دنده‌خلاص باشد بدون نیاز به گرفتن کلاچ، روشن می‌شوند، اما اتومبیل‌های جدیدتر بدین گونه نیستند.
زمانی که اتومبیل همچنان خلاص است، پای خود را از روی پدال کلاچ بردارید. اگر بر روی یک سطح صاف هستید، بایستی ثابت بمانید؛ اگر بر روی سربالایی باشید، حرکت خواهید کرد. چنانچه آماده رانندگی کردن هستید، قبل از شروع به حرکت، از خوابیده بودن ترمزدستی (درصورتی‌که کشیده باشید) اطمینان حاصل کنید.
حرکت کردن به سمت جلو در دنده یک
پدال کلاچ را تا آخر فشار دهید و به دنده یک بروید. این دنده در بالا سمت چپ قرار دارد، همچنین ممکن است نقشه تعویض دنده‌ها بر روی کلاهک دسته‌دنده نمایش داده‌شده باشد.
- نقشه تعویض دنده، در اتومبیل‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد، بنابراین قبل از شروع به رانندگی، نقشه دنده اتومبیل خود را بررسی کنید. شما می‌توانید زمانی که ماشین خاموش است، تعویض دنده‌های مختلف را تمرین کنید (به شرطی که کلاچ را گرفته باشید).
پای خود را، از روی پدال کلاچ به آهستگی بردارید. پای خود را همچنان بردارید تا جایی که صدای کاهش سرعت موتور را بشنوید، سپس مجدداً کلاچ را بگیرید. این کار را چندین بار تکرار کنید تا بتوانید بلافاصله صدا را تشخیص دهید. این صدا نشان‌دهنده نقطه اصطکاک است.
- زمانی که شما برای شروع یا ادامه حرکت دنده عوض میکنید، این همان نقطه‌ای است که باید برای تأمین نیروی اتومبیل، پدال گاز را فشار دهید.
زمانی که پدال گاز را فشار می‌دهید، کلاچ را بالا بیاورید. در حین حرکت، پای چپ خود را از روی پدال کلاچ بردارید تا زمانی که دور موتور شما کمی افت کند. درهمان لحظه با پای راست خود کمی پدال گاز را فشار دهید. با یک حرکت متعادل، هم‌زمان با فشار دادن گاز، کلاچ را به‌آرامی رها کنید. احتمالاً مجبور خواهید بود چندین بار این کار را انجام دهید تا به تعادل مناسبی در فشار دادن به سمت بالا و پایین برسید.
- راه دیگر آن است که کلاچ را تا زمانی که دور موتور پایین نرفته است رها کنید، سپس هنگامی‌که پدال کلاچ را درگیر میکنید، پدال گاز را فشار دهید. در این نقطه اتومبیل شروع به حرکت خواهد کرد. بهتر است دور موتور را در حدی نگه‌دارید که با رها کردن کلاچ ماشین خاموش نشود. انجام این کار در ابتدا ممکن است دشوار باشد، زیرا شما با یک پدال اضافی در ماشین دنده‌ای آشنایی ندارید.
- کاملا کلاچ را رها کنید ( به آرامی پای خود را از روی کلاچ بردارید )، در حال حاظر شما با حرکت کنترل شده ای در دنده 1 به جلو حرکت میکنید .
زمانی که شروع به رانندگی میکنید، انتظار چند بار خاموش شدن ماشین را داشته باشید. اگر کلاچ را سریع رها کنید، ماشین خاموش خواهد شد. اگر صدای خاموش شدن موتور به گوشتان رسید، پای چپ خود را در همان نقطه‌ای که کلاچ را گرفته‌اید نگه‌دارید یا آن را کمی بیشتر فشار دهید. در صورت خاموش شدن ماشین، کلاچ را کاملاً رها کنید، ترمزدستی را بکشید، دنده را خلاص کنید، موتور را خاموش‌کنید و مجدداً استارت بزنید. نترسید.
- گاز دادن به موتور درحالیکه نیم کلاچ کرده اید ، باعث میشود قطعات کلاچ زودتر از موعد فرسوده شده و منجر به لغزش یا کشید شدن قطعات کلاچ در سیستم انتقال قدرت میشود. به این کار کلاچ سواری میگویند که از باید از آن اجتناب کرد.
تشخیص دهید که چه زمانی باید یک دنده بالاتر بروید. زمانی که در حال حرکت هستید و دور موتور به 2500 تا 3000 دور در دقیقه می‌رسد، زمان آن است که به دنده بعدی بروید، برای مثال اگر در دنده یک هستید به دنده دو بروید. بااین‌حال، بسته به نوع اتومبیل شما، دور موتور حقیقی برای تعویض دنده‌ها ممکن است متفاوت باشد. سرعت موتور شما رو به افزایش می‌رود و شما بایستی بتوانید این صدا را تشخیص دهید.
- کلاچ را تا آخر فشار دهید تا ماشین خلاص شده و بتوانید دسته‌دنده را از دنده یک مستقیماً به سمت پایین و چپ حرکت دهید (که در اکثر مدل‌ها دنده دو در این موقعیت قرار دارد).
- در برخی از اتومبیل‌ها به‌منظور تشخیص زمان تعویض دنده، چراغی مختص آن تعبیه‌شده یا دارای دورسنج هستند تا شما دور موتور را بیش‌ازحد افزایش ندهید.
پدال گاز را به نرمی فشار دهید و پدال کلاچ را به آهستگی رها کنید. تعویض دنده در حین حرکت درست همانند دنده دادن هنگام شروع حرکت است. تمامی این‌ها نیازمند گوش کردن، نگاه کردن و تشخیص دادن علامت‌هایی است که از موتور ماشین دریافت میکنید و اینکه بتوانید با هماهنگ کردن حرکات پاها، پدال‌ها را به‌درستی بالا و پایین ببرید. به تمرین کردن ادامه دهید تا در انجام این کار مهارت کافی به دست آورید.
- زمانی که ماشین در دنده است و گاز می‌دهید، بایستی پای خود را کاملاً از روی کلاچ بردارید. استراحت دادن پا بر روی پدال کلاچ عادت بدی است، زیرا به کلاچ فشار وارد می‌کند و افزایش فشار باعث فرسودگی زودرس کلاچ میشود.
با کاهش سرعت، یک دنده پایین‌تر بروید. اگر سرعتتان در دنده فعلی بسیار پایین باشد، اتومبیل شما به لرزه می‌افتد گویی که در حال توقف است. برای کم کردن دنده در حین حرکت، تمامی مراحل اعم از گرفتن کلاچ و آزاد کردن پدال گاز، تعویض دنده‌ها (برای مثال از دنده سه‌به‌دو) و در آخر رها کردن کلاچ هم‌زمان با گاز دادن را تکرار کنید.
کاملاً متوقف شوید. برای متوقف شدن در یک حالت کاملاً کنترل‌شده، به‌تدریج دنده‌ها را کم کنید تا به دنده یک برسید. هنگامی‌که باید کاملاً متوقف شوید، پای خود را از روی پدال گاز برداشته و بر روی پدال ترمز قرار دهید و تا جایی که نیاز است فشار دهید. به‌محض رسیدن سرعت به 16 کیلومتر در ساعت، ماشین در آستانه لرزش قرار خواهد گرفت. برای جلوگیری از خاموش شدن ماشین، پدال کلاچ را تا آخر فشار داده و دنده را خلاص کنید. از پدال ترمز برای توقف کامل استفاده کنید.
- شما همچنین می‌توانید زمانی که در هر یک از دنده‌ها هستید، کلاچ را تا آخر فشار داده و در حین ترمز گرفتن دنده را خلاص کنید. این کار را فقط زمانی که بایستی سریعاً متوقف شوید انجام دهید، چراکه باعث میشود شما کنترل کمتری بر روی اتومبیل خود داشته باشید.
تمرین و عیب‌یابی
تمرینات خود را با یک مربی باتجربه انجام دهید. اگرچه شما به‌طور قانونی می‌توانید با داشتن یک گواهی‌نامه رانندگی معتبر، در خیابان‌های عمومی تمرین کنید، اما اگر یک مربی باتجربه همراهتان باشد، تفاوت‌های ظریف در رانندگی با اتومبیل دنده‌ای را سریع‌تر خواهید آموخت.
- در یک محیط صاف و بدون تردد مانند یک پارکینگ خالی شروع کنید، سپس به حومه شهر بروید. به همین صورت ادامه دهید تا کم‌کم مهارت‌های دیگرتان یادآوری شود.
در مراحل ابتدایی، از توقف کردن یا شروع به حرکت در تپه‌های شیب‌دار خودداری کنید. اگر به‌تازگی شروع به رانندگی با اتومبیل دنده‌ای میکنید، مسیرهایی را انتخاب کنید که در بالای سراشیبی‌ها چراغ راهنمایی نداشته باشد. زمان‌بندی و هماهنگ کردن دنده، کلاچ، ترمز و گاز بایستی آن‌قدر سریع باشد که هنگام رفتن به دنده یک، ماشین به عقب حرکت نکند.
- شما بایستی بتوانید به‌سرعت (اما به نرمی) پای راست خود را از روی پدال ترمز برداشته و پدال گاز را فشار دهید و درعین‌حال پدال کلاچ را رها کنید. در صورت نیاز می‌توانید برای جلوگیری از عقب رفتن ماشین، از ترمزدستی استفاده کنید، اما همیشه یادتان باشد به‌محض حرکت به سمت جلو، آن را بخوابانید.
روش‌های پارک کردن خصوصاً بر روی تپه‌ها را بیاموزید. برخلاف اتومبیل‌های دنده‌اتوماتیک، اتومبیل‌های دنده‌ای فاقد دنده پارک هستند؛ اما با خلاص کردن دنده، ماشین به‌راحتی میتواند حرکت کند خصوصاً اگر در سراشیبی یا سربالایی پارک شده باشد. همیشه از ترمزدستی استفاده کنید، اما موقع پارک کردن تنها به آن اکتفا نکنید.
- اگر در سربالایی پارک کرده‌اید، ماشین را در دنده‌خلاص خاموش‌کنید، سپس به دنده یک بروید و ترمزدستی را بکشید. اگر در سراشیبی پارک میکنید، همین مراحل را انجام دهید، اما به‌جای دنده یک، دنده‌عقب را بزنید. این کار مانع از راه افتادن ماشین در جهت شیب جاده میشود.
- در جاده پرشیب‌تر، برای احتیاط بیشتر می‌توانید در پشت چرخ های خود بلوک یا آجر قرار دهید.
قبل از تغییر جهت حرکت از جلو به عقب (یا برعکس)، کاملاً متوقف شوید. با توقف کامل هنگام تغییر جهت، از وارد آمدن خسارات پرهزینه بر گیربکس، جلوگیری خواهید کرد.
- شدیداً توصیه‌شده است که هنگام تغییر جهت حرکت از دنده‌عقب به سمت جلو، کاملاً متوقف شوید. باوجوداینکه در اتومبیل‌های دنده‌ای، هنگام عقب رفتن با سرعت کم امکان تعویض دنده به دنده یک یا دو وجود دارد، اما این کار توصیه نمی‌شود، زیرا باعث سایش بیش‌ازحد کلاچ میشود.
- در برخی از اتومبیل‌ها، دنده‌عقب قفلی دارد که مانع از تعویض ناگهانی دنده میشود. قبل از استفاده از دنده‌عقب، حتماً در مورد عملکرد این مکانیسم و نحوه غیرفعال کردن آن مطلع باشید.
نکات
1 – اگر در روشن کردن ماشین مشکل‌دارید، حتماً کلاچ را به آهستگی رها کنید. در نقطه اصطکاک مکث کنید (بخشی که موتور شروع به حرکت دادن ماشین می‌کند) و به آهسته رها کردن کلاچ ادامه دهید.
2 – سعی کنید صدای موتور خود را تشخیص دهید، شما درنهایت بایستی بتوانید بدون اتکا به دورسنج، زمان تعویض دنده‌ها را تشخیص دهید.
3 – اگر به نظر می‌رسد که ماشینتان در حال خاموش شدن است یا موتور ریپ می‌زند، مجدداً کلاچ را بگیرید، منتظر باشید تا موتور به حالت عادی خود برگردد، سپس تمامی مراحل برای شروع حرکت را انجام دهید.
4 – تاجایی تمرین کنید که بدون نیاز به نگاه کردن به دسته‌دنده، بتوانید دنده‌ها را تعویض کنید. با این کار می‌توانید به جاده نگاه کرده و بر آنچه پیش روی شماست متمرکز باشید. در ابتدا ممکن است تمایل داشته باشید به دنده نگاه کنید، اما سعی کنید بر این عادت غلبه کنید.
5 – اگر کنترل کلاچ برایتان سخت است، کلاچ را فشار دهید، دنده یک بزنید (درحالیکه ترمزدستی را کشیده‌اید)، به‌آرامی کلاچ را رها کرده و پدال گاز را فشار دهید. در 6 6 – این لحظه احساس میکنید ماشین کمی حرکت می‌کند، سپس ترمزدستی را بخوابانید تا ماشین آزاده بتواند به راه بیفتد.
7 – اگر شماره دنده‌ها بر روی دسته آن نمایش داده نشده است، از کسی که در مورد شکل قرارگیری دنده‌های این اتومبیل اطلاعات کافی دارد سؤال کنید.
8 – زمانی که می‌خواهید از روی یک سرعت‌گیر رد شوید، کلاچ را گرفته و ترمز را کمی فشار دهید تا سرعتتان کاهش یابد، بعدازآن به‌تدریج کلاچ را رها کرده و کم‌کم گاز دهید.
9 – سایر نام های اتومبیل دنده دستی عبارت‌اند از: دنده‌ای، استاندارد، دستی.
10 – در زمان‌هایی که دمای هوا به زیر صفر می‌رسد، توصیه نمی‌شود که اتومبیل را به مدت طولانی درحالیکه ترمزدستی آن را کشیده‌اید رها کنید. در غیر این صورت ممکن است ترمزدستی در اثر یخ‌زدگی رطوبت غیرفعال نشود.
11 – اتومبیل‌هایی که گیربکس دنده‌ای دارند، برای اتوبان‌ها نسبت به خیابان‌های شهری مناسب‌ترند، به دلیل اینکه در محیط داخل شهر نیاز به توجه بیشتری به تعویض دنده‌ها هست. اتومبیل‌های دنده‌اتوماتیک، برای خیابان داخل شهر مناسب‌ترند، اما این موضوع بستگی به سلیقه رانندگان دارد. برخی از رانندگان اتومبیل‌های دنده‌ای را ترجیح می‌دهند، زیرا کنترل بیشتری بر روی آن دارند و برخی دیگر به دلیل صرفه‌جویی بهتر در مصرف سوخت آن‌ها را ترجیح می‌دهند؛ اگرچه اتومبیل‌های اتوماتیک CVT (انتقال متغیر پیوسته)،از مصرف سوخت بهتری نسبت به گیربکس دستی برخوردار هستند. برخی دیگر، اتومبیل‌های دنده‌اتوماتیک را به خاطر سادگی آن‌ها ترجیح می‌دهند؛ همان‌طور که بسیاری از رانندگی اظهار دارند که تنها کاری که باید انجام دهند تمرکز بر روی جاده بوده و دیگر در اثر ترافیک زانودرد نخواهند گرفت.
12 – قرار دادن پا روی پدال کلاچ یا ترمز یک عادت بد و پرهزینه است. این کار باعث فرسایش زودرس، کاهش قدرت و افزایش مصرف سوخت میشود. شما فقط هنگام تعویض دنده‌ها یا زمانی که به‌سرعت می‌خواهید نیروی محرکه را از روی چرخ ها بردارید (مانند زمانی که بر روی سطوح لغزنده شنی یا یخی قرار می‌گیرید)، می‌بایست پای خود را بر روی کلاچ قرار داده و فشار دهید. پس از شروع به حرکت، کلاچ را بایستی به‌آرامی رها کنید.
13 – اگر در شروع حرکت، در پیدا کردن نیم کلاچ مشکل‌دارید، ابتدا پدال گاز را کمی فشار دهید، سپس به‌آرامی پدال کلاچ را رها کنید تا به نقطه نیم کلاچ برسید. بدون آنکه نیاز باشد کلاچ را کاملاً رها کنید، ماشین حرکت خواهد کرد. زمانی که از سربالایی بالا می‌روید، بیشتر گاز دهید.
14 – تا زمانی که مهارت کافی در راندن اتومبیل دنده‌ای پیدا نکرده‌اید، به دورسنج نگاه کنید. رانندگی با اتومبیل دنده‌ای نسبت به دنده‌اتوماتیک، نیاز به تجربه بیشتری دارد. بالابردن بیش‌ازحد دور موتور، موجب آسیب رسیدن به موتور میشود.
15 – قبل از دنده‌عقب رفتن کاملاً متوقف شوید، مهم نیست که ماشین در کدام جهت حرکت می‌کند. دنده‌عقب زدن درزمانی که ماشین در حال حرکت است موجب وارد شدن آسیب‌های جدی به گیربکس میشود.
16 – اگر بر روی سربالایی یا سراشیبی هستید مراقب باشید. اگر پدال ترمز و کلاچ را نگرفته باشید، ممکن است با عقب رفتن ماشین به شخص یا شی‌ء ای که در عقب ماشین قرار دارد، آسیب برسانید.
17 – زمانی که ماشین خاموش شده و چندین بار استارت زده‌اید، به مدت 5 تا 10 دقیقه به استارت و باتری استراحت دهید. این کار مانع از افزایش بیش‌ازحد دما و صدمه دیدن استارتر و خالی شدن کامل باتری میشود.
بدون دیدگاه